Giới thiệu ngày lễ Phật đản

Trong giấc mộng của Hoàng hậu Māyā thấy voi trắng tặng cho bà một đóa hoa sen. Rồi sau khi Đức Phật được sinh ra, Ngài bước bảy bước và mỗi bước có hoa sen đỡ chân cho Ngài. Mỗi bước chân đi của Đức Phật, là sự làm chuyễn hóa hiện hạnh nguyện : Từ, Bi, Hỷ, Xả, bằng trí tuệ, để đem tình yêu và hạnh phúc đến cho muôn loài.

Đây cũng chính là hình ảnh biểu đạt con đường đi đến sự tỉnh thức hoàn toàn, qua bảy quá trình tu tập như  sau : Tứ niệm xứ, Tứ chánh cần, Tứ như ý túc, Ngũ căn, Ngũ lực, Thất giác chi, Bát Thánh đạo.

Có nhiều truyền thuyết nói về thái tử Siddhārtha Gautama như sau : Thái tử sinh ra từ hông bên mặt của mẹ, sau đó đi bảy bước, một tay chỉ lên trời, tay kia chỉ xuống đất và nói :

Pali                                         Ý Việt

Aggo ham asmi lokassa       Ta là người cao quý nhất thế gian.
Jetto ham asmi lokassa       Ta là người giỏi nhất thế gian.
Setto ham asmi lokassa       Ta là người kiệt xuất nhất thế gian.
Ayam antimā jāti Đây là lần tái sinh cuối cùng.
Natthi dāni punabbhavo Bây giờ không còn tái sinh!.

563-547 trước Công nguyên.

Ngày lễ Phật Đản sanh, tiếng phạn gọi là Buddhajayantī, thân từ này được ghép từ hai chữ : Buddha + jayantī.

Phật Đản, là ngày sinh của thái tử Siddhārtha Gautama, viết theo mẩu devanāgarī : सिद्धार्थ गौतम. Pali : Siddhattha Gotama. Siddhartha Gautama được sanh ra trong một gia đình hoàng tộc thuộc dòng Thích Ca. Phạn ngữ  gọi là Śākya, mẩu devanāgarī : शक्य.

Śākya, là phân từ tương lai chủ động của động từ căn √ शक् śak ( Quyền năng, có khả năng về …)

Śakyā thuộc tĩnh từ và thân từ có ba dạng : Nam tính, nữ tính, trung tính.

Bảng biến hóa thân từ của Śākya, शक्य, ở dạng nam tính :

Nam tính	Số ít	Số hai	Số nhiều
Chủ cách	śakyaḥ	śakyau	śakyāḥ
Hô cách	śakya	śakyau	śakyāḥ
Cách trực bổ	śakyam	śakyau	śakyān
Cách dụng cụ	śakyena	śakyābhyām	śakyaiḥ
Cách gián bổ	śakyāya	śakyābhyām	śakyebhyaḥ
Cách tách ly	śakyāt	śakyābhyām	śakyebhyaḥ
Cách sở hữu	śakyasya	śakyayoḥ	śakyānām
Cách vị trí	śakye	śakyayoḥ	śakyeṣu

Bảng biến hóa thân từ của Śākya, शक्य, ở dạng trung tính :

Trung tính	Số ít	Số hai	Số nhiều
Chủ cách	śakyam	śakye	śakyāni
Hô cách	śakya	śakye	śakyāni
Cách trực bổ	śakyam	śakye	śakyāni
Cách dụng cụ	śakyena	śakyābhyām	śakyaiḥ
Cách gián bổ	śakyāya	śakyābhyām	śakyebhyaḥ
Cách tách ly	śakyāt	śakyābhyām	śakyebhyaḥ
Cách sở hữu	śakyasya	śakyayoḥ	śakyānām
Cách vị trí	śakye	śakyayoḥ	śakyeṣu

Bảng biến hóa thân từ của Śākya, शक्य, ở dạng nữ tính :

Nữ tính	Số ít	Số hai	Số nhiều
Chủ cách	śakyā	śakye	śakyāḥ
Hô cách	śakye	śakye	śakyāḥ
Cách trực bổ	śakyām	śakye	śakyāḥ
Cách dụng cụ	śakyayā	śakyābhyām	śakyābhiḥ
Cách gián bổ	śakyāyai	śakyābhyām	śakyābhyaḥ
Cách tách ly	śakyāyāḥ	śakyābhyām	śakyābhyaḥ
Cách sở hữu	śakyāyāḥ	śakyayoḥ	śakyānām
Cách vị trí	śakyāyām	śakyayoḥ	śakyāsu

Śakyā có những nghĩa được biết như sau : Có thể làm được, thực dụng, khả năng, đều có thể, đều có thể bị ràng buộc.

Siddhārtha Gautama được sanh ra trong khu vực vườn lumbinī, ở  gần thị trấn Kapilavastu. Cha của Ngài là Vua Śuddhodana và mẹ là Hoàng hậu Māyādevī.

Śuddhodana là từ ghép từ hai chữ : शुद्ध, Śuddha và ओदन, Odana.

Bảng biến hóa thân từ của Śuddhodana ở dạng nam tính :

Nam tính	Số ít	Số hai	Số nhiều
Chủ cách	śuddhodanaḥ	śuddhodanau	śuddhodanāḥ
Hô cách	śuddhodana	śuddhodanau	śuddhodanāḥ
Cách trực bổ	śuddhodanam	śuddhodanau	śuddhodanān
Cách dụng cụ	śuddhodanena	śuddhodanābhyām	śuddhodanaiḥ
Cách gián bổ	śuddhodanāya	śuddhodanābhyām	śuddhodanebhyaḥ
Cách tách ly	śuddhodanāt	śuddhodanābhyām	śuddhodanebhyaḥ
Cách sở hữu	śuddhodanasya	śuddhodanayoḥ	śuddhodanānām
Cách vị trí	śuddhodane	śuddhodanayoḥ	śuddhodaneṣu

Thuật ngữ Śuddha, शुद्ध, là quá khứ phân từ của động từ căn √ शुध् , śudh (làm sạch, thanh tẩy, làm trong sáng, làm sáng tỏ sự nghi ngờ, thực hiện một nghi lễ thanh tẩy sạch, được rửa sạch).

शुद्ध, Śuddha thuộc về tĩnh từ và thân từ có ba dạng : Nam tính, nữ tính, trung tính.

Bảng biến hóa thân từ của शुद्ध, Śuddha ở dạng nam tính :

Nam tính	Số ít	Số hai	Số nhiều
Chủ cách	śuddhaḥ	śuddhau	śuddhāḥ
Hô cách	śuddha	śuddhau	śuddhāḥ
Cách trực bổ	śuddham	śuddhau	śuddhān
Cách dụng cụ	śuddhena	śuddhābhyām	śuddhaiḥ
Cách gián bổ	śuddhāya	śuddhābhyām	śuddhebhyaḥ
Cách tách ly	śuddhāt	śuddhābhyām	śuddhebhyaḥ
Cách sở hữu	śuddhasya	śuddhayoḥ	śuddhānām
Cách vị trí	śuddhe	śuddhayoḥ	śuddheṣu

Bảng biến hóa thân từ của शुद्ध, Śuddha ở dạng trung tính :

Trung tính	Số ít	Số hai	Số nhiều
Chủ cách	śuddham	śuddhe	śuddhāni
Hô cách	śuddha	śuddhe	śuddhāni
Cách trực bổ	śuddham	śuddhe	śuddhāni
Cách dụng cụ	śuddhena	śuddhābhyām	śuddhaiḥ
Cách gián bổ	śuddhāya	śuddhābhyām	śuddhebhyaḥ
Cách tách ly	śuddhāt	śuddhābhyām	śuddhebhyaḥ
Cách sở hữu	śuddhasya	śuddhayoḥ	śuddhānām
Cách vị trí	śuddhe	śuddhayoḥ	śuddheṣu

Bảng biến hóa thân từ của शुद्ध, Śuddhā ở dạng nữ tính :

Nữ tính	Số ít	Số hai	Số nhiều
Chủ cách	śuddhā	śuddhe	śuddhāḥ
Hô cách	śuddhe	śuddhe	śuddhāḥ
Cách trực bổ	śuddhām	śuddhe	śuddhāḥ
Cách dụng cụ	śuddhayā	śuddhābhyām	śuddhābhiḥ
Cách gián bổ	śuddhāyai	śuddhābhyām	śuddhābhyaḥ
Cách tách ly	śuddhāyāḥ	śuddhābhyām	śuddhābhyaḥ
Cách sở hữu	śuddhāyāḥ	śuddhayoḥ	śuddhānām
Cách vị trí	śuddhāyām	śuddhayoḥ	śuddhāsu

ओदन, odana  là từ ghép từ hai chữ : उद uda và ॰न – na. Odana có nghĩa là gạo nấu, nước gạo nấu.

Bảng biến hóa thân từ của Odana ở dạng nam tính :

Nam tính	Số ít	Số hai	Số nhiều
Chủ cách	odanaḥ	odanau	odanāḥ
Hô cách	odana	odanau	odanāḥ
Cách trực bổ	odanam	odanau	odanān
Cách dụng cụ	odanena	odanābhyām	odanaiḥ
Cách gián bổ	odanāya	odanābhyām	odanebhyaḥ
Cách tách ly	odanāt	odanābhyām	odanebhyaḥ
Cách sở hữu	odanasya	odanayoḥ	odanānām
Cách vị trí	odane	odanayoḥ	odaneṣu

Bảng biến hóa thân từ của Odana ở dạng trung tính :

Trung tính	Số ít	Số hai	Số nhiều
Chủ cách	odanam	odane	odanāni
Hô cách	odana	odane	odanāni
Cách trực bổ	odanam	odane	odanāni
Cách dụng cụ	odanena	odanābhyām	odanaiḥ
Cách gián bổ	odanāya	odanābhyām	odanebhyaḥ
Cách tách ly	odanāt	odanābhyām	odanebhyaḥ
Cách sở hữu	odanasya	odanayoḥ	odanānām
Cách vị trí	odane	odanayoḥ	odaneṣu

उद , uda  có gốc từ động từ căn  √ उन्द् und. उद , uda   có  nghĩa là nước.

√ उन्द् und có những nghĩa được biết như sau : ẩm ướt, làm ướt, lưu lượng dòng chảy, bị ướt, sóng tần.

॰न -na  là dạng thay đổi của những hình thức mang bản chất trung tính của und.

Tr ích trong Tinh Hoa Phật học của TS Huệ Dân,

Cha của Đức Phật là vua Suddhodana, con trai của vua Sihahanu và hoàng hậu Kaccana. Vua Suddhodana có 4 người em trai và 2 người em gái. Tên của họ là : Dhotodana, Sakkodana, Sukkodana, Amitodana, Amita, Pamita.

Hoàng hậu Mahāmāyā hay còn được gọi là Māyādevī. Bà là con gái của vua Anjana và Yasodhara. Bà có một cô em gái và hai em trai. Tên của họ là : Prajapati, Dandapani, Suppabuddha.

Mahāmāyā  là từ ghép từ hai chữ : Mahā + māyā, có nghĩa là : Các quyền lực tuyệt vời của việc sáng tạo. Tên của mẹ Đức Phật.

Mahā viết theo mẫu devanāgarī : महा , có nhiều nghĩa được biết như sau : Tuyệt vời, to lớn, bao la, vĩ đại, cao, mênh mông.

Māyā viết theo mẫu devanāgarī : माया, có nhiều nghĩa được biết như sau : Tạo ra những ảo ảnh, sự xuất hiện, ảo tưởng, hình, ảo thuật, huyền thoại.

Bảng biến hóa thân từ của mahāmāyā ở dạng nữ tính :

Nữ tính	Số ít	Số hai	Số nhiều
Chủ cách	mahāmāyā	mahāmāye	mahāmāyāḥ
Hô cách	mahāmāye	mahāmāye	mahāmāyāḥ
Cách trực bổ	mahāmāyām	mahāmāye	mahāmāyāḥ
Cách dụng cụ	mahāmāyayā	mahāmāyābhyām	mahāmāyābhiḥ
Cách gián bổ	mahāmāyāyai	mahāmāyābhyām	mahāmāyābhyaḥ
Cách tách ly	mahāmāyāyāḥ	mahāmāyābhyām	mahāmāyābhyaḥ
Cách sở hữu	mahāmāyāyāḥ	mahāmāyayoḥ	mahāmāyānām
Cách vị trí	mahāmāyāyām	mahāmāyayoḥ	mahāmāyāsu

Trong phạn ngữ मह, maha có nguồn từ chữ महत्, mahat với gốc động từ căn là √ मह् mah.

महत् mahat, thân từ thuộc tĩnh từ và có ba dạng : Nam tính, nữ tính, trung tính. महत् mahat, có nhiều nghĩa được biết như sau : Lớn, to, cao, bao la, quan trọng, việc quan trọng, quyền lực có khả năng phân biệt, chức năng cao trọng.

Động từ căn √ मह् , mah, có nhiều nghĩa được biết như sau : vui mừng, tôn cao, kích thích, tăng cường, phóng đại, danh dự, kỷ niệm, để phát triển và mở rộng, tôn vinh, kính phóng đại.

Bảng biến hóa thân từ của mahat  ở dạng nam tính :

Nam tính	Số ít	Số hai	Số nhiều
Chủ cách	mahān	mahāntau	mahāntaḥ
Hô cách	mahān	mahāntau	mahāntaḥ
Cách trực bổ	mahāntam	mahāntau	mahataḥ
Cách dụng cụ	mahatā	mahadbhyām	mahadbhiḥ
Cách gián bổ	mahate	mahadbhyām	mahadbhyaḥ
Cách tách ly	mahataḥ	mahadbhyām	mahadbhyaḥ
Cách sở hữu	mahataḥ	mahatoḥ	mahatām
Cách vị trí	mahati	mahatoḥ	mahatsu

Bảng biến hóa thân từ của mahat ở dạng trung tính :

Trung tính	Số ít	Số hai	Số nhiều
Chủ cách	mahat	mahatī	mahānti
Hô cách	mahat	mahatī	mahānti
Cách trực bổ	mahat	mahatī	mahānti
Cách dụng cụ	mahatā	mahadbhyām	mahadbhiḥ
Cách gián bổ	mahate	mahadbhyām	mahadbhyaḥ
Cách tách ly	mahataḥ	mahadbhyām	mahadbhyaḥ
Cách sở hữu	mahataḥ	mahatoḥ	mahatām
Cách vị trí	mahati	mahatoḥ	mahatsu

Bảng biến hóa thân từ của māya ở dạng nam tính :

Nam tính	Số ít	Số hai	Số nhiều
Chủ cách	māyaḥ	māyau	māyāḥ
Hô cách	māya	māyau	māyāḥ
Cách trực bổ	māyam	māyau	māyān
Cách dụng cụ	māyena	māyābhyām	māyaiḥ
Cách gián bổ	māyāya	māyābhyām	māyebhyaḥ
Cách tách ly	māyāt	māyābhyām	māyebhyaḥ
Cách sở hữu	māyasya	māyayoḥ	māyānām
Cách vị trí	māye	māyayoḥ	māyeṣu

Bảng biến hóa thân từ của māya- ở dạng trung tính :

Trung tính	Số ít	Số hai	Số nhiều
Chủ cách	māyam	māye	māyāni
Hô cách	māya	māye	māyāni
Cách trực bổ	māyam	māye	māyāni
Cách dụng cụ	māyena	māyābhyām	māyaiḥ
Cách gián bổ	māyāya	māyābhyām	māyebhyaḥ
Cách tách ly	māyāt	māyābhyām	māyebhyaḥ
Cách sở hữu	māyasya	māyayoḥ	māyānām
Cách vị trí	māye	māyayoḥ	māyeṣu

Bảng biến hóa thân từ của māyā – ở dạng trung tính :

Nữ tính	Số ít	Số hai	Số nhiều
Chủ cách	māyā	māye	māyāḥ
Hô cách	māye	māye	māyāḥ
Cách trực bổ	māyām	māye	māyāḥ
Cách dụng cụ	māyayā	māyābhyām	māyābhiḥ
Cách gián bổ	māyāyai	māyābhyām	māyābhyaḥ
Cách tách ly	māyāyāḥ	māyābhyām	māyābhyaḥ
Cách sở hữu	māyāyāḥ	māyayoḥ	māyānām
Cách vị trí	māyāyām	māyayoḥ	māyāsu

Māyādevī là là từ ghép từ hai chữ : Māyā + Devī, có nghĩa : nữ thần, nữ hoàng.

Devī có nguồn gốc từ chữ देव, deva, và देव, deva xuất phát từ chữ दिव् , div. Devī  có  nhiều nghĩa được biết như  sau : Chiếu sáng, thiêng liêng, được chiếu sáng, thuật ngữ dùng để nhân cách hóa những biểu hiện của quyền năng thiêng liêng, chư thiên huyền thoại, nữ thần.

Bảng biến hóa thân từ của deva ở dạng nam tính :

Nam tính	Số ít	Số hai	Số nhiều
Chủ cách	devaḥ	devau	devāḥ
Hô cách	deva	devau	devāḥ
Cách trực bổ	devam	devau	devān
Cách dụng cụ	devena	devābhyām	devaiḥ
Cách gián bổ	devāya	devābhyām	devebhyaḥ
Cách tách ly	devāt	devābhyām	devebhyaḥ
Cách sở hữu	devasya	devayoḥ	devānām
Cách vị trí	deve	devayoḥ	deveṣu

Bảng biến hóa thân từ của deva ở dạng trung tính :

Trung tính	Số ít	Số hai	Số nhiều
Chủ cách	devam	deve	devāni
Hô cách	deva	deve	devāni
Cách trực bổ	devam	deve	devāni
Cách dụng cụ	devena	devābhyām	devaiḥ
Cách gián bổ	devāya	devābhyām	devebhyaḥ
Cách tách ly	devāt	devābhyām	devebhyaḥ
Cách sở hữu	devasya	devayoḥ	devānām
Cách vị trí	deve	devayoḥ	deveṣu

Bảng biến hóa thân từ của devī ở dạng nữ tính :

Nữ tính	Số ít	Số hai	Số nhiều
Chủ cách	devī	devyau	devyaḥ
Hô cách	devi	devyau	devyaḥ
Cách trực bổ	devīm	devyau	devīḥ
Cách dụng cụ	devyā	devībhyām	devībhiḥ
Cách gián bổ	devyai	devībhyām	devībhyaḥ
Cách tách ly	devyāḥ	devībhyām	devībhyaḥ
Cách sở hữu	devyāḥ	devyoḥ	devīnām
Cách vị trí	devyām	devyoḥ	devīṣu

दिव् , div, theo huyền thoại của Vệ đà có nghĩa là Trời, nó là số nhiều của Dyau. दिवा divā là thán từ : trong ngày, phản nghĩa của nó là naktam có gốc từ chữ नक्त nakta :  Đêm, ban đêm. Naktam là thán từ.

Bảng biến hóa thân từ của दिव diva ở dạng trung tính.

Trung tính	Số ít	Số hai	Số nhiều
Chủ cách	divam	dive	divāni
Hô cách	diva	dive	divāni
Cách trực bổ	divam	dive	divāni
Cách dụng cụ	divena	divābhyām	divaiḥ
Cách gián bổ	divāya	divābhyām	divebhyaḥ
Cách tách ly	divāt	divābhyām	divebhyaḥ
Cách sở hữu	divasya	divayoḥ	divānām
Cách vị trí	dive	divayoḥ	diveṣu

Còn tiếp

Kính bút

TS Huệ Dân